Bijeenkomst met Fabian Hidalgo (FACIR), Europarlementariër Estelle Ceulemenans en Christophe Van Vaerenbergh (CEO PlayRight)

In een tijd waarin technologie de wereld kleiner maakt, dreigt Europa een belangrijk deel van zijn identiteit te verliezen: zijn culturele diversiteit. Terwijl Europese artiesten en filmmakers proberen hun plaats te behouden in een steeds meer geglobaliseerde industrie, worden ze geconfronteerd met een perfect storm van dalende investeringen, dominante streamingplatforms en juridische uitspraken die hun rechten verzwakken. De kernvraag: hoe kan Europa zijn culturele rijkdom beschermen tegen de dreiging van commerciële belangen en politieke nalatigheid?

Een neerwaartse spiraal voor Europese artiesten

Voor muzikanten en acteurs is een opname de meest directe manier om hun kunst naar een breed publiek te brengen. Maar de realiteit achter die opnames wordt steeds zorgwekkender. In de meeste EU-lidstaten is de financiering van cultuur de afgelopen tien jaar gedaald en blijft deze ver onder de 1% van het BBP. In de muzieksector hebben grote spelers als Sony, Warner en Universal verschillende regionale kantoren gesloten en investeren ze nauwelijks nog in lokale repertoire. In de audiovisuele sector leiden besparingen bij publieke omroepen en dalende advertentie-inkomsten bij commerciële zenders tot minder producties.

Ondertussen hebben streamingplatforms zoals Spotify en Netflix een ijzeren greep op de distributie van muziek en films. Muziekstreaming alleen al is goed voor 68,3% van de wereldwijde muziekomzet, maar lokale artiesten vinden nauwelijks een eerlijke kans. Spotify-playlists worden gecureerd door medewerkers buiten de regio’s die ze vertegenwoordigen, waardoor bijvoorbeeld Belgische artiesten nauwelijks zichtbaarheid krijgen. Bovendien bepaalt het algoritme welke muziek of films gebruikers te zien krijgen, waardoor mainstream, internationale content de voorkeur krijgt boven lokaal talent.

Juridische obstakels: artiesten in het nauw

Europese artiesten hebben niet alleen te maken met commerciële uitdagingen, maar ook met juridische tegenwind. Neighbouring rights, oorspronkelijk bedoeld om artiesten een eerlijk aandeel te geven in de commerciële successen van hun werk, worden steeds verder uitgehold. Een belangrijk keerpunt kwam in 2020 met de RAAP-uitspraak van het Hof van Justitie van de EU (CJEU). Dit vonnis schafte in feite het principe van wederkerigheid af, waardoor Amerikaanse artiesten nu inkomsten uit EU-rechten kunnen ontvangen zonder dat Europese artiesten dezelfde rechten genieten in de VS. Het gevolg? Jaarlijks vloeien naar schatting 125 miljoen euro uit de EU naar de VS, zonder noemenswaardige terugstroom.

De Belgische regering probeerde met een nieuwe wetgeving een collectief vergoedingsrecht voor artiesten te waarborgen, maar grote techbedrijven zoals Spotify en Google trokken direct naar het Belgische Grondwettelijk Hof. Dit leidde tot 13 prejudiciële vragen aan het CJEU in Luxemburg, wat nu een precedent kan scheppen voor de hele EU. Als de platforms hun zin krijgen, dreigt eerlijke vergoeding voor artiesten door de hele Unie in het gedrang te komen.

De Europese dimensie: een gedeeld probleem

Deze problematiek beperkt zich niet tot één land. In Frankrijk verplicht de overheid radiostations om een minimumaantal Franstalige nummers te draaien, een maatregel die culturele diversiteit moet beschermen. Maar elders in Europa is er nauwelijks regulering om lokaal talent te ondersteunen. De overmacht van Amerikaanse streamingplatforms, gecombineerd met een zwakke Europese wetgeving, leidt tot een situatie waarin Europese artiesten en onafhankelijke producenten steeds meer marktaandeel verliezen.

De EU heeft met de DSM-richtlijn in 2019 een poging gedaan om artiesten te beschermen, maar lobbygroepen van grote internationale spelers hebben ervoor gezorgd dat de wetgeving grotendeels afhankelijk blijft van contractuele onderhandelingen. Dit betekent dat individuele artiesten weinig tot geen onderhandelingspositie hebben tegenover giganten als Spotify en Netflix.

Tijd voor actie: hoe kan Europa reageren?

Als Europa zijn culturele diversiteit wil behouden, is het tijd voor concrete maatregelen. De EU kan een collectief vergoedingsrecht invoeren voor artiesten, waardoor zij een eerlijke vergoeding krijgen voor de online exploitatie van hun werk. Daarnaast zou de EU de RAAP-uitspraak kunnen herzien en wederkerigheid opnieuw invoeren, zodat Europese artiesten niet langer financieel worden benadeeld ten opzichte van hun Amerikaanse collega’s.

Bovendien moet er worden nagedacht over regulering die streamingplatforms verplicht om een eerlijke vertegenwoordiging van lokale muziek en audiovisuele producties te garanderen. Het opleggen van quota aan streamingdiensten, zoals dat bij radio gebeurt, kan een manier zijn om lokale content zichtbaarder te maken.

Conclusie

De strijd om Europese culturele diversiteit is nog niet verloren, maar vereist dringend politieke actie. Als Europa zich niet verzet tegen de economische en juridische druk van internationale spelers, dreigt het een rijke culturele traditie in te ruilen voor een eenheidsworst die door algoritmes en winstbejag wordt bepaald. Nu is het moment om artiesten, producenten en beleidsmakers samen te brengen en te zorgen voor een toekomst waarin Europese muziek en film niet alleen overleven, maar floreren.