Waar moeten uitvoerende kunstenaars op letten in hun contracten met producenten om de negatieve effecten van recente technologische ontwikkelingen met betrekking tot artificiële intelligentie (AI) te beperken?

• In het algemeen dienen uitvoerende kunstenaars op hun hoede te zijn voor vage contractuele clausules die zouden kunnen gelden voor onbekende vormen van gebruik, waaronder gebruik van AI. Indien mogelijk worden dergelijke bepalingen geschrapt of het doel van het gebruik waarvoor het contract is opgesteld nauwkeuriger omschreven.
  
  In ieder geval moet het contract nauwkeurig het beoogde gebruik van de prestaties definiëren, door gebruik te maken van precieze (juridische) termen en concepten: reproductierecht, recht van mededeling aan het publiek (met inbegrip van het recht van beschikbaarstelling voor het publiek), synchronisatierecht. Op dezelfde manier moeten toelatingen met betrekking tot persoonlijke en persoonlijkheidsrechten (gebruik van stem, beelden, persoonlijke kenmerken, enz.) en hun doel nauwkeurig worden gedefinieerd in overeenstemming met het doel waarvoor ze worden verleend. In dit verband wordt aanbevolen de toestemming met betrekking tot de identificerende kenmerken van de kunstenaar (naam, pseudoniem, artiestennaam, afbeelding en portret) uitsluitend te beperken tot de marketing en promotie van (reproducties van) de opnamen van de kunstenaar en de exploitatie ervan. Op deze manier heeft de uitvoerende kunstenaar het recht om extra betalingen te eisen als een uitvoering of kenmerken meer wordt geëxploiteerd dan is overeengekomen. In dit geval is het raadzaam om een document te gebruiken dat los staat van het oorspronkelijke contract. Bovendien zou ongewenst gebruik (bijv. “deepfakes”) ongetwijfeld verboden kunnen worden.
  

• Het voorwerp en de reikwijdte van het contract moeten derhalve strikt worden gedefinieerd, waarbij duidelijk moet worden aangegeven welke exploitatiewijzen worden beoogd, door wie (de producent of een door hem gemachtigde partij?), op welke prestaties (reeds bestaande of toekomstige) en/of welke van de persoonlijke of persoonlijkheidsrechten van de uitvoerende kunstenaar (stem, afbeelding, portret of enig ander kenmerk van de uitvoerende kunstenaar) die afzonderlijk of in combinatie met de opgenomen prestaties zouden worden gebruikt, of al dan niet een transformatie wordt overwogen, en zo ja, in welke mate, al dan niet voorzien in gebruik in een proces van machine learning of in enig ander proces waarbij AI wordt gebruikt, en/of op andere platforms of media waarbij AI-technologie wordt gebruikt. De toestemming moet ook duidelijk details specificeren over de duur, het gebied en een passende vergoeding ervoor.
  
  
• In dit verband moet rekening worden gehouden met artikel XI.205, §3 WER, dat met name bepaalt dat:
  • Voor elke exploitatiewijze moeten de vergoeding voor de uitvoerende kunstenaar, de reikwijdte en de duur van de overdracht of de licentie uitdrukkelijk worden bepaald.
  • De overdracht van de rechten of de verlening van een licentie betreffende nog onbekende exploitatievormen is nietig, niettegenstaande enige daarmee strijdige bepaling.
  • De overdracht of de licentie van de vermogensrechten betreffende toekomstige prestaties geldt slechts voor een beperkte tijd en voor zover het soort prestaties waarop de overdracht of de licentie betrekking heeft, bepaald is.
    
    
• Er moet worden voorzien in een opt-out optie voor de uitzondering met betrekking tot text and data mining (TDM) om te voorkomen dat de prestaties die onder het contract vallen worden gesampled en/of gebruikt om algoritmen voor artificiële intelligentie te trainen (in de context van “machine learning”).
  
  
• Het zou nog ook mogelijk zijn om een specifieke contractuele clausule op te nemen die de voorafgaande toestemming van de uitvoerende kunstenaar vereist voor elk nieuw gebruik, met inbegrip van elke transformatie, van elke reeds bestaande of toekomstige prestatie en/of van de persoonlijke en persoonlijkheidsrechten van de uitvoerende kunstenaar, door de producent of een door hem gemachtigde partij, ook voor gebruik in AI-systemen of andere platforms of media waarbij AI-technologie wordt gebruikt, op straffe van een gebruiksverbod of sanctie. Deze specifieke toestemming moet schriftelijk worden verkregen en moet nauwkeurig omschrijven het mogelijke gebruik van de prestaties, persoonsgegevens, stem, afbeelding, portret en alle andere kenmerken van de uitvoerende kunstenaar, afzonderlijk of in combinatie met de opgenomen prestaties, in een proces van machine learning of in enig ander proces waarbij AI wordt gebruikt. De specifieke toestemming moet ook duidelijk details specificeren over de duur, het gebied, de omvang van het gebruik, en, in het bijzonder, de passende aanvullende vergoeding ervoor.
  
  
• Het zou ook nuttig zijn om in een aanvullende contractuele clausule te specificeren dat geen enkele nieuwe prestatie die zonder menselijke tussenkomst van de uitvoerende kunstenaar is opgenomen, mag worden gepubliceerd of meegedeeld aan het publiek, en dat alle opnames die onder het contract vallen, opgenomen prestaties moeten bevatten die rechtstreeks door de uitvoerende kunstenaar zijn uitgevoerd.
  
  
• Als de uitvoerende kunstenaar instemt om nieuwe opnamen zonder menselijke tussenkomst te publiceren, moeten de berekeningsmethode en het royaltytarief worden bepaald en moeten de prestaties zonder menselijke tussenkomst als zodanig worden vermeld. Het gebruik van rechten van uitvoerende kunstenaars via AI heeft een economische waarde die in het contract tot uitdrukking moet komen. In dit geval is het raadzaam om een document te gebruiken dat los staat van het oorspronkelijke contract.
  
  
• In bepaalde gevallen zou het interessant zijn een mechanisme in te voeren om het contract in onderlinge overeenstemming aan te passen, zodat rekening kan worden gehouden met technologische ontwikkelingen op het gebied van artificiële intelligentie en/of aanverwante toepassingen die voorheen niet waren voorzien en met de gevolgen daarvan voor de rechten van de uitvoerende kunstenaar.
  
  
• Het is ook passend om een transparantieverplichting in het contract op te nemen, ten minste in overeenstemming met de vereisten van artikel XI.205/2 WER – d.w.z. een verplichting om ten minste eenmaal per jaar actuele, relevante en volledige informatie betreffende de exploitatie van de prestaties, met name wat betreft de exploitatiewijzen, alle voortgebrachte inkomsten en de verschuldigde vergoeding.
  
  
• Uitvoerende kunstenaars kunnen geen globale afstand doen van de toekomstige uitoefening van hun onvervreemdbaar moreel recht op hun prestaties. Elke clausule van deze strekking zou nietig zijn. In ieder geval behoudt de uitvoerende kunstenaar het recht om zich te verzetten tegen elke misvorming, verminking of andere wijziging van zijn prestatie, dan wel tegen enige andere aantasting ervan die zijn eer of zijn reputatie kunnen schaden (artikel XI.204 WER). Een aanvullende clausule kan worden opgenomen, maar is niet noodzakelijk.
  
  
• Waar mogelijk zou het toepasselijke recht het Belgische recht moeten zijn of, bij gebreke daarvan, het nationale recht van een lidstaat van de Europese Unie, en zouden de bevoegde rechtbanken de Belgische rechtbanken moeten zijn of, bij gebreke daarvan, de rechtbanken van een lidstaat van de Europese Unie.

Voorbeeld van standaard contractuele clausule om het gebruik van AI uit te sluiten

In het licht van het bovenstaande, volgt hieronder een voorbeeld van standaardclausule om het gebruik van AI uit te sluiten. Deze clausule dient enkel ter illustratie en is mogelijk niet relevant in alle omstandigheden met betrekking tot artiestencontracten, ook wanneer deze contracten niet onderworpen zijn aan de Belgische wetgeving. PlayRight wijst dan elke aansprakelijkheid in verband hiermee af en raadt aan om, waar nodig, deze clausule aan te passen aan de situatie waarin ze zich bevinden, bij voorkeur met de hulp van een gespecialiseerde jurist of advocaat.

Voorbeeld van een opt-out-clausule met betrekking tot zowel prestaties als persoonlijke rechten

“De opgenomen prestaties die het voorwerp zijn van dit contract, samen met de persoonlijke of persoonlijkheidsrechten van de uitvoerende kunstenaar, met inbegrip van maar niet beperkt tot de stem, de afbeelding, het portret of enig ander kenmerk van de uitvoerende kunstenaar, afzonderlijk of in combinatie met de opgenomen prestaties die het voorwerp zijn van dit contract, als zodanig of na enigerlei transformatie, mogen onder geen enkele omstandigheid worden gereproduceerd, meegedeeld aan het publiek, gepubliceerd, gesampled en/of anderszins op enigerlei wijze gebruikt met als doel het trainen van artificiële intelligente technologieën voor het genereren van beelden, video’s en/of geluiden, of het evalueren en valideren van modellen die zijn gegenereerd door artificiële intelligentie of door computers, inclusief maar niet beperkt tot technologieën die prestaties kunnen genereren in dezelfde stijl of genre als de opgenomen prestaties, en/of als onderdeel van enig ander proces waarbij artificiële intelligentie betrokken is, met inbegrip van huidige technologieën zoals machine learning modellen, neurale netwerken en deep learning algoritmen, evenals alle andere toekomstige technologische ontwikkelingen die de creatie, wijziging of synthese van de opgenomen prestaties of kenmerken van de uitvoerende kunstenaar kunnen vergemakkelijken, inclusief maar niet beperkt tot met als doel het genereren van nieuwe prestaties, beelden, video’s en/of geluiden zonder menselijke tussenkomst door de uitvoerende kunstenaar.”